I. Dünya Savaşı esnasında, Amerika’nın dört bir yanından genç bayanlar, saat kadranlarını ışıldayan radyoaktif boyalarla boyamak için iş müracaatında bulundular. Lakin kısa müddette parıldayan bu iş, onların hayatlarına mâl oldu.
Peki ya bu mert bayanlar nasıl oldu da tarih sahnesinde unutulmaya yüz tuttu?
Radyoaktif element radyum, 1898 yılında Marie Curie tarafından keşfedilmişti ve kısa müddette tıbbın mucizevi bir buluşu olarak kabul edildi.
Radyumun ışıldayan özelliği, onu saat kadranları ve askerî aygıtlar için eksiksiz bir gereç hâline getirdi. I. Dünya Savaşı sırasında radyumla boyanmış saat kadranları, gece karanlığında bile okunabilmesi nedeniyle büyük talep gördü.
Bu talebi karşılamak için açılan fabrikalarda çalışacak bayanlara gereksinim vardı. Çoğunluğu genç kızlardan oluşan çalışanlar, bu işi cazip buldular zira saat kadranı boyamak, periyodun ortalama fabrika işine kıyasla üç kat daha fazla maaş getiriyordu.
Kadınlar, bu işi hem ekonomik özgürlükleri hem de artan kadın hakları hareketine katkı sağlamak için bir fırsat olarak gördüler. Radyumun parıltısı, işin cazibesini artırıyordu.
“Hayalet kızlar” olarak anılan bu genç bayanlar, işten sonra dans salonlarına giderken giydikleri elbiselerin parlamasını sağlamak için radyum boyasını kıyafetlerine sürüyor, hatta bazen dişlerine bile uyguluyorlardı.
Ancak bilmedikleri bir şey vardı: Radyumun ışığı, birebir vakitte içlerinde bir saatli bomba taşıdıklarının işaretiydi.
Radyumla çalışmaya başlayan bayanlara, ince ayrıntılar gerektiren kadran boyama sürecini gerçek yapabilmeleri için bir teknik öğretilmişti: Fırçayı dudaklarının ortasına alıp sivriltmek.
Bu ‘dudak, boya, boya’ tekniği sayesinde, fırça uçları en ince ayrıntıları bile kolay kolay boyayabilecek kadar sivriltiliyordu. Ancak bu teknik, her seferinde radyum boyasının küçük ölçülerde yutulmasına neden oluyordu.
Grace Fryer ve iş arkadaşları, bu metodu inançla uygularken radyumun tehlikeleri konusunda hiçbir ihtar almamışlardı. Fabrika yöneticileri, radyumun zararsız olduğunu ve hatta sıhhate yararlı olduğunu söylüyordu.
Gerçekte ise radyumun insan sıhhatine olan ziyanı uzun müddettir biliniyordu. Marie Curie, radyumla çalışırken önemli yanıklar yaşamıştı ve radyumun tehlikeleri konusunda ikazlarda bulunmuştu. Tekrar de bu bilgilerin personellere ulaşması engellenmişti.
1922 yılına gelindiğinde, Grace Fryer’in çalışma arkadaşı Mollie Maggia, sebebi bilinmeyen diş ağrılarıyla boğuşuyordu.
Ağrıyan dişleri birer birer çekildi lakin yerine güzelleşmek yerine kan ve iltihapla dolu acı verici yaralar ortaya çıktı. Çene kemiği yavaş yavaş çürümeye başladı ve sonunda doktor, Mollie’nin alt çenesini yalnızca parmaklarıyla çıkarabildi.
Mollie, 24 yaşında hayatını kaybetti. Mevt raporunda yanlış bir biçimde frengiden öldüğü yazılıydı, bu da eski işvereninin suçlamalardan kaçmak için kullandığı bir mazeretti.
Ancak Mollie, radyumun kurbanı olan ilk kişi değildi ve sonuncusu da olmayacaktı. Grace ve başka bayanlar da misal acılar çekmeye başladılar. Çene kemikleri çürüyordu, bedenlerinde dayanılmaz ağrılar yaşıyorlardı.
USRC, personellerin vefatlarında rastgele bir sorumluluğu reddetti ve durumun şirketin prestijine ziyan vermesini önlemek için gerçeği örtbas etmeye çalıştı. Ancak Grace Fryer, bu durumu kabullenmedi ve adalet arayışına girdi.
1927 yılına gelindiğinde, Grace Fryer ve dört çalışma arkadaşı, bir avukatın yardımıyla USRC’ye karşı dava açtılar.
Bu dava, dünya genelinde büyük yankı uyandırdı ve işçi hakları konusunda esaslı değişimlere öncülük etti. Radyum kızlarının çabası, Amerikan personel sıhhati ve güvenliği maddelerinin temellerini attı.
Bugün, bu yavuz bayanların isimleri tarih kitaplarında nadiren yer alsa da onların cüreti ve fedakârlıkları sayesinde personellerin hakları garanti altına alındı.Bu bayanlar, mezarlarında bile parlamaya devam edecekler… Unutulmamaları dileğiyle.
