Özellikle ülkemizin şimdiki ekonomik kurallarında ne yazık ki pek çok eser kıymetli ve lüks statüsünde bedellendiriliyor. Buna karşın bu eserleri almaya yönelik bir dilek hissediyoruz.
Hatta kimisi; son çıkan iPhone’u almak için kredi çekiyor, yediğinden içtiğinden kısıyor. Bu türlü bir durumun ardında ne üzere tetikleyiciler yatıyor olabilir?
“Veblen Tesiri (Veblen Effect)” üzerinden açıklayabiliriz.
Veblen Tesiri, bir malın fiyatının artmasının talebini de artırdığı durumu söz ediyor. Olağan kaidelerde, fiyat yükseldiğinde talep azalması gerekir lakin Veblen malları bu kurala uymuyor. Bu tesirin sebeplerini şöyle anlatabiliriz:
İnsanlar olarak kıymetli şeylere sahip olduğumuzda etrafımızda muhakkak bir toplumsal statüye ulaştığımızı hissediyoruz. Örneğin en son çıkan iPhone’u alan birinin başarılı, varlıklı ya da seçkin bir kümeye ilişkin olduğunu düşünüyoruz.
Bunun yanı sıra değerli eserler çoklukla az bulunuyor ve erişimleri sonlu oluyor. Bu nedenle lüks eserlere sahip olduğumuzda kendimizi ayrıcalıklı hissediyoruz ve tekrar toplumsal statüde yüksek yerlerde konumlanıyoruz.
Gelelim “Sahiplik Tesiri (Endowment Effect)” konusuna.
Sahiplik Tesiri, insanların bir şeye sahip olduğunda o şeyin bedelinin sahip olmadıkları vakte nazaran daha yüksek algılama eğilimini tabir ediyor. Sahip olduğumuz şeylerin kıymetini, piyasadakinden daha fazla görüyoruz zira o eşya bizim bir kesimimize dönüşüyor.
Bir şeye sahip olmanın fikri bile o objenin zihnimizdeki pahasını artırabiliyor. O şeyi, zihnimizde “bizim” olarak görmeye başladığımızda kıymetini daha fazla abartma eğiliminde oluyoruz.
Mesela yeniden Apple eserleri üzerinden örnek verelim. Son model Apple Watch, sırf fonksiyonel özelliklerinden değil, tıpkı vakitte ona sahip olmanın getirdiği itibar ve toplumsal statü yüzünden cazip geliyor.
Sosyal medyanın ve reklamların da tesiri var.
Sosyal medyada en çok maruz kaldığımız şeylerden biri de lüks hayatlar. Influencer’lar ve ünlüler, üzerimizde güçlü bir özdeşleşmeyi ve arzuyu tetikliyor. Tanıttıkları yahut kullandıkları eserleri; statü, muvaffakiyet ve memnunluk sembolü olarak algılıyoruz.
Böylece bu eserlere sahip olma dileğimiz körükleniyor ve o eserleri daha cazip ve ulaşılması gereken bir hedef olarak algılıyoruz.
Son olarak, pahalılığı kaliteyle bağdaştırıyoruz.
İnsanlar olarak çoklukla kıymetli eserlerin daha sağlam ve sağlam olduğunu varsayıyoruz. Yüksek fiyatı, âlâ materyal yahut işçilikle ilişkilendiriyoruz. Böylelikle o esere olan inancımız artıyor.
Pahalı eserlerin uzun vadede daha fazla yararının olacağına inanıyoruz ve yatırım yapmaya değer görüyoruz. Fakat ne yazık ki bu işin bir sonu yok, daha yeterlisi çıktıkça onu istemeye devam edeceğiz…
