Yapay zekâya o kara gece, Sultan Süleyman’ın kalbinde hırs ve kaygı değil de diğer bir his uyanmış olsaydı neler farklı olurdu diye sorduk.
Şehzade Mustafa’yı idam ettirmek yerine ona bir talih daha vermeye karar verseydi? Tahminen de Osmanlı tarihi apayrı bir tarafa kayacaktı…
Her şey nasıl başlamıştı?
6 Ağustos 1515’te, Kanuni Sultan Süleyman’ın Mahidevran Sultan’dan olan oğlu Şehzade Mustafa, doğduğu andan itibaren Osmanlı tahtının en güçlü varisi olarak kabul edilmişti. Genç yaşından beri var olan yüreği, liderlik yetenekleri ve askeri başarısıyla dikkat çekmiş; halk ve ordu tarafından sevilen bir figür hâline gelmişti.
Onun vakitle bu özellikleri, babası Yasal üzerinde bir gölge üzere belirmeye başladı. Tahtın varisi olan Mustafa, yalnızca babasının değil; devlet içindeki birçok gücün de ilgisini çekiyordu. Lakin saraydaki entrikalar, Şehzade Mustafa’nın bahtını belirlemişti. Kanuni’nin eşi Hürrem Sultan, kendi oğulları Selim ve Bayezid’in padişah olmasını arzuluyordu. Münasebetiyle Mustafa’nın varlığı, onun için büyük bir engeldi.
Hürrem Sultan, güçlü pozisyonunu kullanarak Kanuni’nin en güvendiği isimlerden biri olan Sadrazam Rüstem Paşa ile bir plan hazırladı.
Rüstem Paşa, Şehzade Mustafa’nın babasına karşı bir isyan planladığına dair söylentiler yaymaya başladı. Yasal Sultan Süleyman, bu haberler karşısında derin bir hüzün ve kuşkuya kapıldı. Oğlu Mustafa’ya büyük bir sevgi beslese de tahtını ve imparatorluğunu tehlikeye atacak hiçbir duruma müsaade veremezdi.
İmparatorluğun en trajik olaylarından biri de bu sebeple yaşanmış olacaktı. 1553’te, Konya Ereğlisi yakınlarındaki ordunun karargahına davet edilen Şehzade Mustafa, burada babasının buyruğuyla boğduruldu.
Peki ya bu kadar güçlü bir şehzade, devletin başına geçmiş olsaydı?
Şehzade Mustafa’nın babası tarafından affedildiğini ve tahtın varisi olarak ilan edildiğini hayal edelim. 1553’teki Konya seferi dönüşü, Şehzade, babasıyla İstanbul’a döner ve şehzadeliğine layık bir biçimde saraya yerleşir. Halk, Mustafa’nın affedildiğini öğrenince sokaklarda bayram eder. Genç şehzadenin adaleti, yüreği ve liderlik vasıfları artık herkesin lisanındadır.
Kanuni Sultan Süleyman, oğlu Mustafa’yı yanına alarak ona devlet idaresi konusunda dersler vermeye başlar. Mustafa, babasından öğrendiklerini süratlice özümser ve devlet işlerinde giderek daha fazla kelam sahibi olur. Babasının gözünden düşmüş üzere görünen başka şehzadeler ise bu durumu kabullenmek zorunda kalır; çünkü Mustafa’nın tahtın gerçek varisi olduğu artık açıktır.
Kanuni Sultan Süleyman, uzun bir saltanatın akabinde vefat ettiğinde, Mustafa tüm ihtişamıyla tahta çıkar.
Sultan I. Mustafa olarak bilinen yeni padişah, derhal bir dizi ıslahat başlatırdı. Birinci icraatlarından biri, devleti saray entrikalarından ve haksız tesirlerden arındırmak olurdu. Hürrem Sultan’ın gücü azalırken, Rüstem Paşa sadrazamlık makamından uzaklaştırılır; yerine, Mustafa’nın güvendiği bir devlet adamı atanırdı.
Mustafa, babasının kurduğu sağlam temeller üzerinde, Osmanlı İmparatorluğu’nu daha da güçlendirmek için çalışır, imparatorluğun farklı bölgelerinde isyanlar bastırılır, iktisat yine canlandırılır ve bilhassa doğu hududunda İran’la barış görüşmeleri başlatılırdı.
Sultan Mustafa’nın hükümdarlığı, Osmanlı İmparatorluğu için âdeta ikinci bir altın çağ olabilirdi.
Onun adil idaresi ve halkına olan yakınlığı, halkın ve askerlerin ona olan sevgisini daha da artırırdı. Mustafa, eğitim reformlarıyla imparatorluğun entelektüel düzeyini yükseltir; devlette liyakat temeline dayalı bir idare üslubu benimseyebilirdi. Tıpkı babasının devrinde olduğu üzere, Mustafa’nın periyodunda de devlet, kültürel manada tepeye ulaşabilirdi.
Bu süreçte, Mustafa’nın kardeşleri de ona karşı bir tehdit oluşturmazdı. Çünkü Sultan Mustafa, kardeşlerini de devletin değerli noktalarına yerleştirir, onlarla barışçıl bir ilgi kurardı. Bu da taht kavgalarının sona ermesi için büyük bir adım olabilirdi.
Dış siyasette ise Batı Avrupa ile münasebetler güçlendirilirdi.
Habsburglar’la yapılan muahedeler sayesinde Batı’da barış ortamı sağlanır, doğu hududunda Safeviler’le yapılan barış antlaşmaları, Osmanlı Devleti’nin doğudaki gücünü pekiştirirdi.
Şehzade Mustafa, yalnızca savunma değil; birebir vakitte fetihlere de ehemmiyet verir, Kuzey Afrika’daki Osmanlı varlığı güçlendirilirken Akdeniz’deki deniz üstünlüğü tekrar sağlanabilirdi. Mustafa’nın bu askeri zaferleri, onun liderlik yeteneklerini bir kere daha kanıtlayabilirdi.
Mustafa’nın idam edilmemesi, Osmanlı İmparatorluğu’nun tarihini esaslı bir halde değiştirebilir, daha uzun ömürlü ve daha güçlü bir imparatorluğun kapılarını açabilirdi. Lakin tarih, olasılıklarla değil, gerçeklerle yazılır. Şehzade Mustafa’nın trajik sonu da böylece Osmanlı’nın mukadderatının apayrı bir istikamete evrilmesine neden oldu…
Ancak vefatından sonra devlette yaşanan huzursuzluk, karışıklıklar, ayaklanmalar ve entrikalar, Osmanlı Devleti’nin zayıflamasına sebep olmuştu.
Mustafa yerine tahta geçen II. Selim, tarih boyunca “Sarhoş Selim” olarak anıldı. Selim, babası Yasal Sultan Süleyman üzere güçlü bir liderlik sergileyemedi, idarede de bir o kadar etkisiz kaldı. Halkın bir “kahraman” olarak gördüğü Şehzade Musfata’nın idamı, haksız bulunduğu için padişah ve saraya olan itimadın sarsılması da kaçınılmaz olmuştu.
Tüm bunlar doğal olarak devlette bir duraksama yaşanmasına sebep oldu. Kanuni Sultan Süleyman devrinde tepeye ulaşan sanat ve edebiyat, Mustafa’nın öldürülmesiyle birlikte düşüşe geçti, sarayda sanat ve edebiyat faaliyetleri azaldı. II. Selim periyodunda, saray sanatkarlarına olan ilgi ve takviye azaldı; bu da Osmanlı sanatının gelişimini yavaşlattı.
Mustafa’nın vefatı, taht kavgalarını sertleştirirken hanedan üyelerinin birbirlerine olan güvensizliğine de yol açtı. Osmanlı Devleti’nin çöküşünü hızlandıran bu “güvensizlik” ve bir olamama duygusu ise yavaş yavaş devletin yozlaşmanın önünü açtı.
