Erteleme davranışı; makul işleri ve sorumlulukları çeşitli sebeplerle geciktirme eğilimidir ve günümüzde birçok insan bundan muzdariptir. Bireylerin hem şahsî hem de profesyonel hayatında birçok sorun yaşamasına neden olabilir. Her ne kadar düşük öz-disiplin ve zayıf vakit idaresi marifetleri ile ilişkilendirilse de yapılan çalışmalar erteleme davranışının ekseriyetle duygusal öz-düzenleme ile ilgili olduğunu ortaya koymuştur. Bir misyonla ilgili başarısızlık korkusu, can sorunu, dert, güvensizlik üzere olumsuz hisler var ve bunlar regüle edilemiyorsa erteleme davranışı daha çok ortaya çıkmaktadır.
Erteleme Davranışının Sebepleri
Özellikle mükemmeliyetçilik ertelemenin en yaygın sebeplerindendir. Mükemmeliyetçi kişilik özelliğine sahip şahıslar, kendilerine yüksek standartlar belirleyerek bu standartlara ulaşamamaktan korkarlar. Bu endişe, onların misyonları başlatmalarını yahut tamamlamalarını zorlaştırır, zira işler kusursuz bir biçimde yapılmazsa başarısız olma ihtimalini düşüneceklerdir.
Dolayısıyla başarısızlık korkusu da ertelemenin esaslı bir nedenidir. Bir işte başarısız olma ihtimali, kişiyi misyonlarını daima ertelemeye ve bu histen kaçınmaya iter. Bu döngü, erteleme alışkanlığını pekiştirir ve bireyin kendine olan inancını zedeler.
Kaygı ve stres hisleri da misal sebeplerden erteleme davranışına neden olur. Kişi, bir işin yahut misyonun üstesinden gelme konusunda hissedilen ağır kaygıyı azaltmak için onu erteleyebilir. Tasanın neden olduğu zihinsel karmaşa ve gerilim, şahısların odaklanmasını zorlaştırır ve işleri daima olarak ertelemelerine neden olur.
Erteleme davranışı birtakım niyet kalıplarının bir sonucu olarak da ortaya çıkabilir. Örneğin, bilişsel çarpıtma yapan bireyler vazifelerin zorluğunu abartarak, yeteneklerini küçümseyerek yahut tüm işleri birebir anda bitirmeleri gerektiğini düşünerek ertelemeyi pekiştirebilir.
Kendilik algısı da erteleme ile irtibatlıdır. Şahıslar, kendilerini tembel yahut yetersiz olarak algıladıklarında, bu olumsuz kendilik algısını doğrulamak için farkında olarak yahut olmayarak erteleme davranışı sergilerler.
Erteleme Davranışıyla Başa Çıkma Yolları
Duygusal farkındalık geliştirmek, dert ve gerilimi yönetmek için değerlidir. Mindfulness ve meditasyon üzere teknikler, kişinin hem odaklanmasını sağlar hem de duygusal reaksiyonlarını daha düzgün anlayarak erteleme eğilimini azaltmasına yardımcı olur.
Bilişsel çarpıtmaları fark etmek ve değiştirmeye çalışmak, erteleme tarafındaki davranışları azaltabilir. Kişinin kendisi ve yapması gereken işlerle ilgili fikir yanılgılarını değiştirmesi motivasyonunun önündeki pürüzleri kaldırmaya yardımcı olur.
Büyük vazifeleri daha küçük, yönetilebilir parçalara bölmek işe başlamayı ve sürdürmeyi kolaylaştırır. Her bir küçük muvaffakiyet, kişinin kendine olan inancını artıracağından vazifeleri tamamlama sürecinde daha güzel ilerlemeye yardımcı olur.
Zaman yönetimi teknikleri kullanmak da ertelemeyi azaltmada tesirlidir. Örneğin, kısa periyodik çalışma ve tertipli molalar verimliliği artırır. Bu teknik, odaklanmayı ve üretkenliği takviyeler ve kişinin günlük vazifelerini daha güzel organize etmesine yardımcı olur.
Erteleme davranışı kronik hale geldiğinde profesyonel yardım almak değerlidir. Psikoterapi sürecinde kişinin erteleme davranışının altında yatan bilişsel, davranışsal, duygusal tüm nedenleri anlamasına ve bunlarla başa çıkma yollarını öğrenmesine yardımcı olur.
Uzman Klinik Psikolog İlkay Kılıçarslan Çetinta
