TMMOB Etraf Mühendisleri Odası İzmir Şubesi ve Türkiye Ormancılar Derneği İzmir Temsilciliği, Cumhurbaşkanlığı kararları ile 17 vilayette orman yerlerinin orman vasfından çıkarıldığı kararları telaş ile takip ettiklerini duyurdu.
Endişe ile Takip Ediyoruz
TMMOB Etraf Mühendisleri Odası İzmir Şubesi ve Türkiye Ormancılar Derneği İzmir Temsilciliği husus hakkında şu açıklamayı yaptı, “Orman alanları, ormancılık maksadı dışındaki tahsisler (turizm, güç, sanayi ve yerleşim gibi) ile baskı görmekte ve insan ile temasının arttığı gözlemlenmektedir. Bu noktada orman yerlerinin orman vasfından çıkartıldığı kararları kaygı ile takip etmekteyiz. 28.06.2024 tarihli Artvin, Bitlis, İstanbul ve İzmir Vilayetlerinde bulunan birtakım alanların orman sonları dışına çıkartılması hakkında karardan sonra, 17 Temmuz 2024 ve 2 Ağustos 2024 tarihli Cumhurbaşkanı kararları ile Manisa’da, Balıkesir’de (Balya, Bigadiç ve Dursunbey), Amasya’da, Bingöl’de, İstanbul’da, Kastamonu’da, Kütahya’da, Mersin’de, Muğla’da, Niğde’de, Samsun’da, Sinop’ta ve Sivas’ta yaklaşık olarak 393 ha, alan orman hudutları dışına çıkarılmıştır.
Bu Kararlar Gözden Geçirilmeli
Her ne kadar, mevzuat gereği, orman hudutları dışına çıkarılan alanın en az iki katı büyüklüğündeki topraklarda orman tesis edilmesi gerekse de bu kararların uygulamasına yönelik işlemler ve tahsis edilecek alanları ormanların sıhhati ve sağlayacağı ekosistem hizmetleri açısından ne derece uygun olduğu hakkında telaş duyulmaktadır. Bu uygulamalar ile ekoloji, ziraat vb. istikrarlar ile oynanırken başta yangına hassas bölgeler olmak üzere ileride çıkacak orman yangını sayılarında da ivmelenmeye neden olacağı göz arkası edilmemelidir. Bu konuda yetkililere davette bulunuyor ve kamuoyu vicdanında kabul görmeyen bu kararların gözden geçirilmesini talep ediyoruz.
Yangın Öncesi Hazırlıklar Kâfi Değil
Orman yangınlarını söndürmek için fedakârca uğraş veren OGM çalışanlarının ve bu çalışmalara takviye veren Belediye kurumları ve STK kuruluşlarının cansiperane çabaları yangınlarla gayretin yalnız “söndürme” seviyesinde ele alınması nedeni ile yetersiz kalmaktadır. Orman ve kırsal alan yangınlarının önlenmesi için OGM ile birlikte ilgili tüm kurum ve kuruluşlar birlikte çalışmalıdır. Yangınlara müdahale için özveri ile çalışılsa da yangın sayıları, ziyan gören alanlar göz önünde bulundurulduğunda yangın öncesi hazırlığın kâfi olduğunu söylemek mümkün değildir. Yangın riskini ve mümkün ziyanları azaltmak ve afet idare süreçlerini yanlışsız bir şekilde tanımlamak için ilgili tüm kurumların iş birliği ile iklim değişikliği senaryoları da göz önünde bulundurularak yangın aksiyon planları hazırlanmalı, kâfi araç, gereç ve personel bulundurulmalıdır. Orman içi verilen müsaadelerin kapsamları daraltılmalı, şart ve standartları net olarak belirlenmeli ve aktif kontrolü sağlanmalıdır. Bunlara ek olarak orman içi ve bitişiği alanlarda bu alanlara çöp/atık bırakılmasının önlenmesinde, güç nakil sınırlarının yangına özel bakımlarının planlamasında, sanayi tesisleri ve karayollarında muhafaza bandının belirlenmesinde vb. tedbirlerin geliştirilmesinde kağıt üzerinde kalan kararların ötesine geçerek özel dal, lokal idareler ve kamuoyu ile sorumluluk gerektiği formda paylaşılmalıdır
Topluma Yangınlar Hakkında Eğitim Verilmeli
Ülkemiz için en yıkıcı afetlerinden biri olan sarsıntıda olduğu üzere orman yangınları için de toplumun hemen bilgi ve eğitim ile yangına dirençli topluluklara dönüştürülmesi, bu toplu değişimin sağlanması için bir seferberlik başlatılması gerekmektedir. İklim projeksiyonlarına nazaran ülkemizin de yer aldığı Akdeniz havzasında her geçen yıl sıcaklıkların artacağı, sıcak hava dalgalarının daha sık görüleceği, yağış rejimlerinde değişikliklerin yaşanacağı ortaya konmaktadır. Son yıllarda tüm Akdeniz ülkelerinde yaşanan büyük ve şiddetli yangınlar, bahsedilen sıcak dalgaları periyotlarında olmuştur. Bunun en değerli sebebi, sıcak dalgaları sırasında çok kurak koşullarda bitki örtüsünün nem ölçüsünün yeterlice azalması ve daha kolay yanıcı hale gelmesidir. Özellikle çok sıcak havaya kuru rüzgârların da eşlik etmesi, başlayan bir yangının kontrol altına alınmasını ve durdurulmasını zorlaştırmaktadır. Bu durum, iklim değişikliğinin ülkemiz ve yakın coğrafyamızda büyük orman yangınlarını giderek daha fazla tetikleyeceği anlamına gelmektedir.
Potansiyel Yangın Risk ve Tehlike Durumları Ortaya Konmalı
Dünya genelinde ve ülkemizde birçok büyük şehirde/ turizm merkezlerinde insan yerleşimleri ile doğal bitki örtüsünün kesişim noktalarının (Yaban Alanı-Kentsel Arayüz) artışı, nüfus artışının doğal sonucu ve önlemezken; orman yangını riskini de doğrudan artırmaktadır. Birçok çevre ajansı bu cins kesişim noktalarında yangınca dirençli tahliller üretilmesinin gerekliliğini vurgulamaktadır. Büyük yangınların idaresindeki muvaffakiyet yangınla çaba çalışmalarıyla olduğu kadar, yangınlar çıkmadan evvel alınacak önlemlerle de yakından bağlantılıdır. Bu sebeple, en az yangınlarla gayrete verilen değer kadar, yangın öncesi planlamalara da yük verilmelidir. Bu kapsamda yangına hassasiyet derecelerine nazaran orman alanlarının potansiyel yangın risk ve tehlike durumları dinamik modellerle ortaya konulmalıdır. Yangın risk ve tehlikesinin yüksek olduğu alanlarda, eğitim ve bilinçlendirme çalışmalarının yanında, yanıcı maddeyi azaltma düzenlemeleri, yangın emniyet yol ve şeritleri ile alanların yangın riski ve tehlikesini azaltmaya yönelik önlemler alınmalıdır. Çünkü fevkalâde hava hallerinde (yüksek sıcaklık, düşük bağıl nem ve çok yüksek rüzgâr hızı) çıkan yangınlarla gayrette muvaffakiyet oranı hayli sınırlı olmaktadır.
Yangınlara Karşı Hareket Planı Hazırlanmalı
Burada bilhassa yanıcı husus birikiminin tehlikeli boyutlara ulaştığı alanlara özel önem verilmelidir. Sürdürülebilir ve pak bir güç kaynağı olarak öne çıkan biokütleden güç elde etmek üzere çeşitli araştırmalar yürütülmekte ve bu çalışmalarda ibreli cinslerin döküntüleri ile orman altı canlı örtü de öne çıkmaktadır. Böylelikle orman yangınlarına neden olması engellenirken, alternatif güç kaynağı olarak sürdürülebilir bir tahlil sunulabilir. Özellikle yerleşim yerlerinin etrafında bulunan ormanlarda yanıcı husus idaresi uygulanmalı ve yanıcı madde ölçüsü azaltılmalıdır. İklim değişikliği senaryoları da göz önüne alınarak birebir bölgede birden fazla noktada çıkabilecek ve gayreti güç orman yangınlarına karşı aksiyon planları hazırlanmalı ve uygulanmalıdır.
Yangın Eğitimleri
Kamuoyu baskısının karşısında özensiz fakat popülist ve kabul görmeyen telaffuzların ötesinde iklim değişikliğine dirençli ormanların oluşturulması için günümüzün şartlarına uygun yönetim süreçlerinin planlamasına bir an evvel başlanmalıdır. İnsan kaynaklı orman yangınları sayısı artarken, orman köylülerinin varlığını sürdürecek, orman ve orman yangın kültürü olan orman köylüsünün istihdam yaratılarak kentten köye geri dönüşünü sağlayacak kökten bir değişim öncelikli bir ülke siyaseti olarak hayata geçirilmelidir. Büyükşehir uygulamalarıyla mahalleye dönüşen köyler ve orman köylerinin büyük ölçüde terk edilmesi, orman işçiliğinin müteahhitlere devredilmesi üzere faktörlerin orman yangınlarının artışından rol alıp almadığı değerlendirilmelidir. Geçmişte ilgili ekipler gelene kadar orman köylüleri tarafından büyümeden söndürülen yangın örnekleri de incelendiğinde, yaşı, sıhhati üzere kriterlere nazaran belirlenen ve yangın eğitimleri alarak, iş güvenliği ve söndürme ekipmanları ile donatılan köylülerin ormanı hem yasal sorumlulukları hem de sahiplik hisleri ile koruduğu görülecektir.
Orman yangınları gönüllülüğü ile ilgili yasal düzenlemeler 2019 yılında ortaya atılmış olmakla birlikte bu güne somut adımlar atılmış değildir. Öbür yandan yangın konusunda bilgisiz ve eğitimsiz kişi, istekli kümesi yahut askerlerin ön cephede görevlendirilmesi de mantıklı bir uygulama olmayacaktır. Çünkü ormancılık teşkilatındaki misyonlu çalışanın dahi yangın konusunda yeterliliği tartışmalıdır. Yapılan araştırma sonuçları göstermektedir ki, ormancılık faaliyetlerinde iş kazasına maruz kalanların oranları %40’ın üzerindeyken, birinci derecede yangına hassas bölgelerdeki yangın emekçi ve sürücülerin beden kitle indeksi, fiziksel kondisyon üzere kriterler açısından da yetersizlikleri kelam mevzusudur. Yanan alanların ölçüsü ve yanık orman alanlarında yapılacak çalışmalar şeffaf biçimde Acil Eylem Planları hazırlanarak ve kamuoyu ile paylaşılarak yönetilmelidir. Yanan ve ardından ülke kaynaklarımız ile yenilenen bu alanların ise iklim değişikliği, biyolojik çeşitlilik ve ormanın sağladığı ekosistem hizmetleri önceliklendirilerek ele alınmalıdır.
Su Kalitesi Denetim Edilmeli
Türkiye’nin kullanılabilir yüzey suyu çıkışının %50si; ülkemizin yaklaşık %30’unu kaplayan orman alanlarından ırmaklara ulaşmaktadır. Su toplama havzalarındaki orman yangınları, su kaynaklarımızın kirlenmesine de yol açmaktadır. Vejetasyon-toprak-su istikrarında oluşan değişim, kül katmanının yağış sonrası yüzey akışı hızlandıracak olması – ormanların hidrolojik fonksiyonlarını etkilemekte, başta içme suyu barajlarında sedimantasyonun artması – su alma yapılarında ve içme suyu arıtma tesisleri kapasitelerinde düşüş üzere olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Farklı bölgelerdeki havzalarda yapılan araştırmalarda; su kaynaklarına sedimanlar yoluyla taşınan N, P, K, Mg, Na, Ca, Mn, vb. konsantrasyonlarda alanların özelliklerine bağlı olarak 2 ile 100 kat artış olduğu görülmektedir. Dolayısı ile havzalardaki yangın sonrası su kalitesi denetimi kıymetli bir konudur. Makul aralıklarla numune alınarak su kalitesi izlenmelidir.
Sera Gazlarına Dikkat
Orman yangınlarının öteki bir boyutu da sera gazı tesiridir. Bitki örtüsü yanarken depoladıkları karbonu da hür bırakacaktır. Bilhassa büyük ölçekli orman yangınlarında atmosfere salınan karbondioksit (CO 2 ) iklim değişikliği oranının da büyük ölçüde artırmasına neden olacaktır.. Ülkemizde 2021 yılında gerçekleşen büyük yangınlarda OGM verilerine göre 133 bin hektar orman alanında yaklaşık 12 milyon m 3 ’ lük ağaç serveti kaybı oluşmuştur. Yanan alandaki toplam biyokütle üzerinden atmosfere salınacak CO 2 hesaplandığında Türkiyenin 2021 yılında toplam sera gazı emisyonu olan 564 milyon tonun yaklaşık yüzde 1,65’ine tekabül edebileceği uzmanlarca hesaplanmıştır. Öteki yandan bu gerecin yanması sırasında metan (CH4), diazotmonoksit (N2O) üzere başka sera gazları, is ve kurum gibi partiküller de atmosfere karışmaktadır. Yüksek PM 2.5 düzeyleri, orman yangınından kaynaklanan toz emisyonunun güçlü bir göstergesidir ve PM 2.5 un orman yangınlarında diğer yangınlara nazaran daha yüklü ölçüde oluştuğu raporlanmaktadır. Epidemiyolojik çalışmalar incelendiğinde PM2.5’a maruz kalmanın teneffüs yolu hastalıklarıyla pozitif ilişkide olduğu raporlanmaktadır.
Mega Yangınlar
Mega yangınlar olarak tanımlanan yani 10 bin ha üzeri ve/veya birebir bölgedeki çoklu yangınların oluşturacağı ağır duman ve hava kirliliği halk sıhhati üzerinde de etki gösterecektir. Şayet ülkemizde mega yangınların sıklığı artar ise orman-şehir kesişiminin yakınlaştığı ve nüfusumuzun da yaşlanmakta olduğu dikkate alındığında “halk sağlığını koruma” da yangın idaresinde kıymetli bir bileşen olacaktır. Son yıllarda İzmir sarsıntısında olduğu üzere olay mahallinde üst seviye yöneticiler tarafından kamuoyunun tartıştığı bahislerden uzak yapılan açıklamalar, olaya müdahale eden takımlar ve halk üzerinde telaş, gerilim üzere aykırı tarafta tesir yarattığı görülmektedir. Kurum içinden bilgi akışının olmayışı yalnızca kamuoyunun tasanı arttırmakla kalmamakta, bahis üzerine yapılacak bilimsel, yönetimsel çalışmaların da gereğince tartışılmamasına sebebiyet vermektedir. Yangının söndürülmesinde uğraş eden sorumlu teknik çalışanın vereceği teknik bilgi ve ikazlar kamuoyunun aydınlatılması için daha olumlu bir yaklaşım olacaktır. Herhangi bir meslek disiplininde bütüncül değerlendirmeler farklı sorumluluk ve organizasyon anlayışına sahip tarafların objektif katkıları ile şekillenebilir. Şubemiz ve Derneğimiz bu anlayışla etraf ve orman kesişim noktasında görüşlerini sunarken mevzu ile direk ilgili tarafların da görüşlerini bu anlayışla lisana getirmesine gereksinim vardır. Biyolojik çeşitliliği ve ekosistem hizmetleri ile hayat kaynağımız olan ormanlarımızı korumak için tüm halkımızı ormanlara sahip çıkmaya, orman yangınları başta olmak üzere ormanlara zarar verecek tüm tehditlere karşı sorumluları daha aktif önlemler almaya davet ediyoruz. Yangınlarda hayatını yitiren tüm canların hüznünü derinden hissediyor, yangında yaşamını yitiren kamu görevlilerimizin ve vatandaşlarımızın sevenlerine sabırlar diliyoruz. (BSHA – Bilim ve Sıhhat Haber Ajansı)
